बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरुले आफ्नो पहूँच मुलुकको सबै क्षेत्र र वर्गमा समावेशि तवरले पुर्याउन सकेका छैनन् । भौगोलिक तथा समाजिक विविधता कारणले पनि बैंकिङ पहूँचको समावेशिता नेपाल नभएको देखिएको छ ।
भौगोलिक र सामाजिक विविधता कै कारण वित्तीय पहुँच सबै क्षेत्रमा समान तवरले नभएता पनि पछिल्लो समय महिला र पुरुषमा भने वित्तीय पहूँचमा केही समानता आएको हो ।
पछिल्लो समयमा वित्तीय क्षेत्रमा नेपाली महिलाको पहुँच क्रमशः बढ्दै गएको पाइएको छ । नेपालमा कूल २ करोड ७० लाख ६४ हजार २४५ जनसंख्या रहेको छ । जसमा १ करोड ७७ लाख ९० हजार ७८३ जना नेपालीको नाममा बैंकमा सक्रिय निक्षेप खाता खोलिएको राष्ट्र बैंकले जनाएको छ ।
नेपालमा वित्तीय पहुँच ६०.१ पुगेको तथ्यांक राष्ट्र बैंकले सार्वजनिक गरेको छ । जसमध्ये ४१.२२ प्रतिश महिला र ५८.७७ प्रतिशत पुरुषमा वित्तीय पहुँच पुगेको देखिएको छ । यसरी हेर्दा पछिल्लो समय वित्तीय समावेशितामा अपेक्षित प्रगति हुर्दै गएको देखिन्छ ।
बैंकमा खोलिएका सक्रिय खाता मध्ये १ करोड ४ लाख ५६ हजार ६४७ वटा खाता पुरुष नामको हो भने ७३ लाख ३४ हजार १३६ वटा खाता महिलाको नामको हो ।
महिलाहरूमा वित्तीय पहुँच बढ्दा समाजमा महिलाहरु पनि पुरुष सो सरह आर्यआर्जनका काम गर्नुका साथै सामाजिक आर्थिक विभेद हट्दै जान्छ । नेपालमा रोजगारी र व्यवसायमा महिलाको कमजोर उपस्थिति रहेको विभिन्न तथ्यांकहरुले देखाउछ ।
आर्थिक उपार्जनका क्रियाकलापमा महिलाहरु पुरुष सो सरह सरिक भएता पनि वित्तीय प्रणालीमा आवद्ध नहुदाँ मुलुकको अर्थतन्त्रमा महिलाहरुको भुमिका कम देखिएको हो । यो विभेदलाई पुर्णरुपमा कम गर्न महिलाहरूमा पुरुष सरह वित्तीय पहुँच पुर्याउन जरुरी हुन्छ ।
महिलाको वित्तीय पहूँच प्रदेशगत रुपमा पनि उल्लेख्य रुपमा रहेको छ । प्रदेशगत रुपमा सबैभन्दा धेरै प्रदेश नम्बर ३ मा र सबै भन्दा थोरै प्रदेश नम्बर ६ कर्णाली प्रदेशका जनताको नाममा बैंक खाता रहेको छ । प्रदेश ३ मा ५६ लाख १३ हजार ८४६ जनसंख्या रहेको छ । जसमध्ये २६ लाख ३० हजार ९८२ वटा विभिन्न बैंकहरुमा महिलाहरुको सक्रिय खाताहरु रहेका छन् ।
यस्तै सबैभन्दा कम जनसंख्या तथा कम बैंकमा खाता खोलिएको कर्णाली प्रदेशमा विभिन्न बैंकहरुमा १५ लाख ३९ हजार ४०९ मध्ये २ लाख ७० हजार १०१ वटा सक्रिय खाता महिलाहरुको नाममा रहेको राष्ट्र बैंकले जनाएको छ । नेपालमा महिलाहरूमा वित्तीय पहुँच बढ्दै जादाँ महिला आर्थिक क्रियाकलापमा सक्रिय हुदैँ गएको प्रष्ट हुन्छ ।
प्रदेशगत रुपमा महिलाहरुको वित्तीय पहुँच
प्रदेश नम्बर १ मा कूल जनसंख्या ४७ लाख १७ हजार ६०७ रहेको छ । यो प्रदेशका कूल जनसंख्या मध्ये १४ लाख २८ हजार ४७९ पुरुष र १० लाख १५ हजार ८०१ वटाहरु खाता महिलाको नाममा रहेको छ ।
कूल ५५ लाख ७२ हजार ९५१ जनसंख्या रहेको प्रदेश नम्बर २ मा ११ लाख ७५ हजार २९७ वटा खाता पुरुषको नाममा र ६ लाख ४६ हजार ७२१ वटा सक्रिय खाता महिलाहरुको नाममा रहेको छ ।
नेपालको राजधानी समेत रहेको प्रदेश ३ को कूल जनसंख्या ५६ लाख १३ हजार ८४६ रहेको छ । जसमध्ये विभिन्न बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरुमा ४१ लाख ८० हजार ७११ वटा खाता पुरुषका नाममा र २६ लाख ३० हजार ९८२ वटा सक्रिय खाता महिलाको नाममा रहेको छ । यो प्रदेशमा ११ लाख ९७ हजार ८४७ वटा सक्रिय खाता दोहोरिएका हुन् ।
प्रदेश नम्बर ४ मा कूल २५ लाख ८४ हजार ५१० जनसंख्या रहेको छ । जसमा बिभिन्न बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरुमा रहका सक्रिय खाताहरुमध्ये ११ लाख ६१ हजार ७७४ खाता पुरुष र ११ लाख १५ हजार ९५७ खाता महिलाहरुको नाममा रहेको छ ।
कुल ४५ लाख ४४ हजार १११ जनसंख्या रहेको प्रदेश ५ मा विभिन्न बैंक तथा वित्तीय संस्याहरुमा १५ लाख ९० हजार ५५ सक्रिय खाता पुरुषका नाममा र १२ लाख ६५ हजार ४४ सक्रिय खाता महिलाको नाममा रहेको छ ।
कर्णाली प्रदेश नम्बर ६ मा कूल जनसंख्या १५ लाख ३९ हजार ४०९ जना रहेको छ । जसमध्ये २ लाख ७० हजार १०१ वटा सक्रिय खाता पुरुषका नाममा रहेका छन् भने १ लाख ८५ हजार ५९६ वटा खाताहरु महिलाका नाम रहेको छ ।
प्रदेश नम्बर ७ मा कूल २४ लाख ९१ हजार ८११ जनसंख्या रहेको छ । जसमा बिभिन्न बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरुमा रहका सक्रिय खाताहरुमध्ये ६५ लाख २३० खाता पुरुष र ४७ लाख ४ हजार ३५ खाता महिलाहरुको नाममा रहेको छ ।
तर बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरुको पहूँचमा भने सबै प्रदेशका जनता समान रुपमा समावेश भएका छैनन् ।
