नेपाल राष्ट्र बैंकले समयमै सही सूचना दिन नसक्दा मंगलबार धेरै बैंकका कर्मचारीले दुख पाएका छन् । बैंक बीदा हो वा होइन भन्ने कुरा बैंकका शाखा प्रवन्धकलाई थाहा भएन । न त यस बारेमा राष्ट्र बैंकले नै सूचित गर्न सक्यो ।

अहिलेको जेनजी आन्दोलन र लगाइएको कर्फयूका बेला बैंक वित्त खोल्ने वा नखोल्ने भन्नेबारे नेपाल राष्ट्र बैंकले अहिलेसम्म आधिकारीक सूचना जारी गरेको छैन । यसैको मारमा बैंकका कर्मचारी परेका छन् ।

नेपाल राष्ट्र बैंकका प्रवक्ता किरण पण्डीत र सहप्रबक्ता सुमन न्यौपानेलाई हामीले यस विषयमा धेरै सम्पर्कको कोशीस गरेका थियौं ।

तथापी केन्द्रीय बैंकको वेभसाको टेलीफोनमा सम्पर्क हुनै सकेन । सोमबार र मंगलबार भएको आन्दोलनमा पनि कैयौं बैंकका कर्मचारी बैंक पुगेर फर्किए । नेपाल राष्ट्र बैंकले आधिकारकि सूचना समयमै दिन नसक्दा मंगलबार बैंक वित्त खोल्ने या नखोल्ने धेरैजसो सिइओहरु अन्यौलमा परे ।

राष्ट्र बैंकसँग समन्वय गरेर काठमाडौंसहित कर्फ्यु लागेका स्थानमा रहेका बैंकका शाखा बन्द गरिएको नेपाल बैंकर्स संघ अध्यक्ष सन्तोष कोइरालाले जानकारी दिए ।

तथापी यसबारे नेपाल राष्ट्र बैंकले आफ्नो आधिकारीक शोशल मिडिया वा वेभसाइटमा केही उल्लेख गरेको छैन । सुरक्षाकर्मीलाई अहिलेसम्मको अबस्थामा हेर्ने हो भने सुरक्षाको अबस्था थेग्न कठिन छ ।

राष्ट्रिय वाणिज्य बैंक नयाँ बानेश्वर शाखामा लुटपाट गर्ने पाँच जनालाई नेपाली सेनाले पक्राउ गरेको छ । मंगलबार राति काठमाडौँको बानेश्वरस्थित राष्ट्रिय वाणिज्य बैंक आगजनी सहित लुटपाट गर्ने ५ जना व्यक्तिलाई सेनाले पक्राउ गरेको हो । राष्ट्रिय वाणिज्य बैंक नयाँ बानेश्वर शाखामा लुटपाट पछि आगजनी भएको थियो । सो बैंक लुटपाट गर्ने पाँचजनालाई पक्राउ गरिएको नेपाली सेनाले जनाएको छ ।

देशभर फैलिएको जेन–जी पुस्ताको आन्दोलनले काठमाडौंसहित देशका विभिन्न शहरमा बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरू प्रत्यक्ष प्रभावमा पारेको छ ।

भ्रष्टाचार नियन्त्रण, असमानता अन्त्य र सामाजिक सञ्जालमाथि लगाइएको प्रतिबन्ध हटाउनुपर्ने माग गर्दै सुरु गरिएको आन्दोलन क्रमशः हिंसात्मक रुप लिँदै जाँदा चार वटा बैंकका शाखा तोडफोडमा परेका छन् भने थुप्रै एटीएम मेसिन तोडिएका छन् ।

नयाँ बानेश्वरमा रहेको राष्ट्रिय वाणिज्य बैंकको शाखा तोडफोड गरी बैंकको भल्टमा प्रवश गर्ने कोसिस भएको थियो । मंगलबार राति बैंककमा तोडफोडमा संलग्नहरुलाई नेपाली सेनाले नियन्त्रणमा लिएको छ । बैंकको शाखामा भौतिक क्षति भएपछि भल्ट सुरक्षित रहेकोले नगदमा कुनै क्षति पुगेको छैन । त्यस्तै मारवाडी सेवा समितिको बत्तिसपुतलिमा रहेको भवन प्रदर्शनकारीले जलाउँदा उक्त भवनमा रहेको हिमालयन बैंकको शाखा कार्यालय पूर्ण रुपमा नष्ट भएको छ । बैंकको उक्त शाखामा रहेको भल्ट भने सुरक्षित रहेको छ ।

अन्य केही एटीएमहरुमा पनि तोडफोड भए पनि नगद भने सुरक्षित रहेको छ । काठमाडौंको टंगालमा रहेको भाटभटेनी सुपरमार्केट प्रदर्शनकारीले जलाउँदा उक्त स्थानमा रहेका बैंकको एटीएमहरुमा भने क्षति पुगेको छ ।

भाटभटेनीको चितवनस्थित भरतपुर र मोरङको विराटनगर स्टोर भएको स्थानमा स्ट्यान्डर्ड चार्टर्ड बैंकको पनि शाखा कार्यालय रहेकोमा यी २ वटा शाखा कार्यालय पूर्ण रुपमा क्षति भएको छ । बैंकको भल्ट सुरक्षित रहेकोले नगद भने सुरक्षित नै रहेको बताइएको छ।

थापाथलीमा रहेको सेन्ट्रल विजेनस पार्क पुर्ण रुपमा जलेको छ । जसले गर्दा उक्त टावरमा रहेको ग्लोबल आईमई बैंकको शाखा कार्यालय पनि पुर्ण रुपमा क्षति पुगेको छ ।

यसबाहेक सरकारी कार्यालयमा आगजनी हुँदा सरकारी कार्यालयमा रहेको बैंकहरुको सेवाकेन्द्रहरु भने पूर्ण रुपमा क्षतिग्रस्त भएको बैंकर्स संघले जनाएको छ ।

यता राष्ट्र बैंक समेतको समन्वयनमा देशभर बैंकका शाखा र एटीएममहरुमा के कति क्षति भएको छ भन्ने विवरण संकलन भइरहेको बैंकर्स संघले जनाएको छ ।

सरकारी अफिसमा भएका एक्सटेन्सन काउन्ट र एटीएमहरु बढी तोडफोट भएका छन् । अन्य केही शाखा र एटीएममा पनि ढुंगामुढा भएको छन् । बैंकका शाखाहरुमा आक्रमण गर्दा कार्यालयको सिसा फुटेको छ भने कम्प्युटर, कागजात र फर्निचरमा क्षति पुगेको छ ।

आन्दोलनकारीहरूले सर्वसाधारणलाई सेवा दिइरहेका एटीएम मेसिनहरूलाई पनि लक्षित गर्दै फोड्ने प्रयास भएको छ । यसमध्ये केहीमा नगद रकम निकाल्ने प्रयास भएको छ भने कतिपयमा केवल तोडफोड मात्रै गरिएको छ । बैंकहरूले आपतकालीन रूपमा एटीएम सेवा बन्द गरेका छन् जसले सर्वसाधारणलाई थप असुविधा भएको छ।

सर्वसाधारणमा त्रास

घटनापछि बैंक नजिकै बसोबास गर्ने स्थानीयवासी त्रसित बनेका छन्। मध्यरातमा ढुंगामुढा, तोडफोड र चर्काचर्की नारा सुन्दा बच्चा, वृद्धवृद्धा र महिलाहरू घर बाहिर निस्कनै नसक्ने अवस्था आएको स्थानीयले बताएका छन्।

बैंकमा काम गर्ने कर्मचारीहरूले आफ्नो सुरक्षाबारे चिन्ता व्यक्त गर्दै आन्दोलनको नाममा वित्तीय संस्था आक्रमण गर्नु अन्यायपूर्ण भएको बताएका छन्।

बुधबार देशभरका बैंकवित्त पूर्ण भएको छ । राष्ट्र बैंकसँग छलफल गरेर देशभरका बैंकिङ कार्यालय पूर्ण रुपमा बन्द गरिएको नेपाल बैंकर्स संघका अध्यक्ष सन्तोष कोइरालाले जानकारी दिएका छन् ।

बैंकका महत्वपूर्ण कागजात पनि जलाउनुपर्छ भन्ने धम्कीपूर्ण सन्देशहरु आएका छन् । सेनाले सुरक्षा व्यवस्थाको नेतृत्व लिएसँगै अब विस्तारै वातावरण शान्त हुँदै गएपछि भने बैंकहरु बिहीबारबाट क्रमश खुल्दै जाने बताइएको छ ।

काठमाडौं उपत्यकाका निजी विद्यालय भोलि (भदौ २४ गते) बन्द हुने भएका छन् । सोमबार जेन-जीको प्रदर्शनबाट उत्पन्न परिस्थितिलाई मध्यनजर गर्दै विद्यालय सञ्चालकहरूले एक दिन विद्यालय बन्द गर्ने निर्णय गरेका हुन् । साना तथा ठूला विद्यालयहरूले मंगलबार एक दिन विद्यालय बन्द रहने सूचना अभिभावकहरूलाई पठाएका छन् ।

सोमबारको प्रदर्शनमा परी साँझसम्म १९ जना प्रदर्शनकारीको मृत्यु भएको छ भने सयौं प्रदर्शनकारी घाइते भएका छन् ।
प्रदर्शनमा केही विद्यालयका विद्यार्थीसँगै क्याम्पसमा अध्ययनरत विद्यार्थीहरू समेत सहभागी थिए ।

कांग्रेस नेताहरुले केपी शर्मा ओली नेतृत्वको सरकार तत्काल छाड्न माग गरेका छन्। जेनजीले सोमबार गरेको आन्दोलनमा चरम दमन गरेको भन्दै नेताहरुले पार्टीले सरकार छाड्नुपर्ने माग गरेका हुन्। कांग्रेसका केन्द्रीय सदस्य अजयबाबु शिवाकोटीले पार्टीले तत्काल सरकार छाड्न माग गरे।

‘संसद भवन तोडफोड नै हुँदा पनि फेरि बनाउन सकिन्थ्यो तर गोली लागेर जीवन गुमाएकाहरुको जीवन कसरी फिर्ता गर्ने सरकार? जनहत्यारा आरोप लागेपछि पनि कसरी सरकारमा बस्नु? कांग्रेसले तत्काल सरकार छोडोस्,’ शिवाकोटीले सामाजिक सञ्जालमा भनेका छन्।

केन्द्रीय सदस्य प्राडा गोविन्दराज पोखरेलले गृहमन्त्रीले तत्काल राजीनामा दिनुपर्ने बताएका छन्। ‘गृहमन्त्रीले तुरुन्त राजीनामा दिनुपर्‍यो। नदिए पार्टीले फिर्ता बोलाउनुपर्‍यो,’ पोखरेलले भनेका छन्।

जेनजीको आन्दोलनमा प्रशासनले गरेको दमनबारे छलफल गर्न कांग्रेसले सभापति शेरबहादुर देउवा निवासमा पदाधिकारी बैठक जारी छ।

सरकारले आफ्नो कुकृत्यविरुद्धको आवाज दबाउन सामाजिक सञ्जाल बन्द गराएको विरोधमा सोमबार बिहान ९ बजे स्वतस्पूर्तरुपमा माइतीघरमा जम्मा भएका जेनजीले नारा लगाए- फ्रिको पेट्रोल हाल्दैनौं, मासुभातमा बिक्दैनाैं।
माइतीघरमा जम्मा भएका युवा ११ बजे नयाँ बानेश्वरतर्फ अगाडि बढे। प्रदर्शनमा स्कुल कलेजका विद्यार्थी थपिंदै गए। उनीहरुका हात हातमा भ्रष्टाचार र कुशासनविरुद्ध प्लेकार्ड थिए।

उनीहरु कुनै राजनीतिक दलको आ‍ह्वानमा प्रदर्शनमा सहभागी भएका होइनन्। अभिव्यक्ति स्वतन्त्रता र ‘ट्याक्स पेयर’को पक्षमा नारा लगाइरहेका उनीहरुको शान्तिपूर्ण प्रदर्शनलाई प्रहरीले रोक्न सकेन। युवाहरु निषेधित क्षेत्रको घेरा तोडेर अगाडि बढे। प्रहरी पनि सहजै ब्याक भयो।

प्रहरी ब्याक हुँदै संसद गेट अगाडि रोकियो। त्यतिबेलासम्म प्रदर्शनकारीले संसद् भवनको पश्चिमतिर र मुल सडकमा प्रदर्शन गरिरहेका थिए।

प्रदर्शनकारी दक्षिण गेटबाट भित्र प्रवेश गर्न खोजे। त्यसपछि प्रहरीले दर्जनौं सेल अश्रुग्यास प्रहार गर्‍यो। तर, त्यसको बेवास्ता गर्दै कतिपय प्रदर्शनकारी प्रहरी गाडीमा चढे।

त्यतिखेर प्रहरी संसद् भवन परिसर बाहिर र भित्र उभिएका थिए। प्रदर्शनकारी संसद् भवन परिसरमा गेटमाथि चढ्न खोजेपछि प्रहरीले फेरि अश्रुग्यास प्रहार गर्‍यो। प्रहरीको व्यवहारबाट प्रदर्शनकारी थप उत्तेजित भए।

उनीहरुले प्रधानमन्त्री केपी ओली विरोधी नारा चर्काउँदै भित्र छिर्ने प्रयास जारी राखे। प्रहरीले पनि अश्रुग्यासले प्रदर्शनकारी तितरबितर नभएको भन्दै अन्धाधुन्धरुपमा गोली चलायो।

प्रहरी कतिसम्म अराजक भयो भने उसले प्रदर्शनकारीलाई अस्पताल हाताभित्र प्रवेश गरेर समेत अश्रुग्यास र गोली हान्यो। प्रहरीको बर्बर दमनमा परी डेढ दर्जन युवाले अनाहकमा ज्यान गुमाए।

स्वास्थ्य मन्त्रालयका अनुसार काठमाडौंको राष्ट्रिय ट्रमा सेन्टरमा ८, सिभिल र एभरेष्ट अस्पतालमा ३/३, केएमसी अस्पतालमा २, त्रिवि शिक्षण अस्पतालमा १, विपी कोइराला स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान धरानमा २ जनाको मृत्यु भएको छ। प्रहरीको गोली लागेर साढे तीनसय भन्दा बढी घाइते भएका छन्। उनीहरुको विभिन्न अस्पतालमा उपचार भइरहेको छ।

जिल्ला प्रशासन कार्यालय काठमाडौंले आफ्नो वेबसाइटबाट प्रमुख जिल्ला अधिकारी (सीडीओ) छवि रिजालको तस्वीर हटाएको छ । जेनजी युवाहरूको प्रदर्शनका क्रममा १७ जनाको मृत्यु र २५० भन्दा बढी युवा घाइते भएपछि सीडीओ रिजालले वेबसाइटबाट आफ्नो तस्वीर हटाउन लगाएका हुन् । काठमाडौंमा भएको जेनजी युवाहरूको प्रदर्शनमा दमन गरेको भन्दै सीडीओ रिजालको सामाजिक सञ्जालमा तीव्र आलोचना भइरहेको छ ।

सीडीओ रिजालले आफ्ना सन्तानलाई विदेशमा राखेर पढाइरहेको तर, काठमाडौंमा युवाहरूको प्रदर्शनलाई दमन गर्न आदेश दिएको टिप्पणीसहित आलोचना भइरहेको छ ।

प्रशासनले कर्फ्यू जारी गरेपनि आक्रोशित प्रदर्शनकारीले अवज्ञा गरेर प्रदर्शन जारी राखेका छन् । कर्फ्यू तोडेको भन्दै प्रहरीले प्रदर्शनकारीमाथि लगातार गोली प्रहार गरिरहेको छ । काठमाडौंको बानेश्वरसहित शंखमुल, माइतीघर, थापागाउँ, सिंहदरबार लगायतका संवेदनशील क्षेत्रमा प्रहरीले सुरक्षा कडा बनाएको छ ।

जेनजी युवाहरूले प्रदर्शन नियन्त्रण गर्न असफल भएपछि काठमाडौं प्रशासनले सोमबार दिउँसो बानेश्वर आसपासका क्षेत्रमा कर्फ्यू आदेश जारी गरेको थियो । माइतीघरमा भेला भएर बानेश्वरतर्फ अगाडि बढेका युवाहरूले निषेधित क्षेत्र तोड्न खोजेपछि सुरक्षाकर्मीले अश्रु ग्यास, पानीको फोहोरा प्रहार गरेको थियो । निषेधित क्षेत्र तोडेर प्रदर्शनकारी संघीय संसद भवनभित्र प्रवेश गर्न थालेपछि प्रहरीले लगातार गोली प्रहार गर्न थालेको थियो ।

काठमाडौँको बानेश्वर क्षेत्रमा कर्फ्यू आदेश जारीसँगै महाराजगन्ज क्षेत्र, उपराष्ट्रपति निवास लैनचौर क्षेत्र, सिंहदरबारको चारैतिर, प्रधानमन्त्री निवास बालुवाटार क्षेत्रमा पनि कर्फ्यु थप गरिएको छ ।

यस अवधिमा तोकिएको सीमाभित्र कुनै पनि व्यक्तिले आवत जावत गर्न, भेला, जुलुस, प्रदर्शन, सभा, बैठक वा घेराउ गर्न पाउने छैनन्। प्रशासनले कर्फ्यू उल्लंघन गर्नेलाई आवश्यक कानुनी कारबाही गर्ने बताएको छ।

जेन जीको आन्दोलनले ठुलो रुपलिएपछि यसअघि बानेश्वर क्षेत्र आसपास कर्फ्यू आदेश जारी भइसकेको छ ।