भारतीय केन्द्रिय बैंक, आरबिआई’ का गभर्नर शक्तिकान्त दासले नेपाल लगायत विश्वका केन्द्रिय बैंकका २१ औं शाताब्दीका पाँच ठूला चुनौती देखाएका छन्। प्रथम गभर्नर हिमालयन शम्शेर जबराको स्मृतिमा आयोजित कार्यक्रममा आफ्नो प्रस्तुती दिंदै उनले यी चुनौतीहरु देखाएका हुन्।
उनकाअनुसार २१औं शताब्दिमा विश्वका केन्द्रिय बैंकहरुले जलवायु परिवर्तन, निरन्तर भूराजनीतिक अस्थिरता र भू-आर्थिक खण्डीकरण, प्रविधि, फिनटेक आविष्कारहरू र कृत्रिम बुद्धिमत्ता र वित्तीय सेवाहरूमा मेसिन लर्निङ उपकरणहरू विश्वका केन्द्रिय बैंकका लागि २१औं शताब्दिका प्रमुख चुनौती हुन्।
उनकाअनुसार जलवायु परिवर्तन ठूलो चुनौतीको रूपमा देखा परिरहेको छ। यसको चुनौतीलाई समयमै सम्बोधन गरिएन भने प्रणालीगत जोखिम बन्छ। गम्भीर हावापानी वा मौसम सम्बन्धित घटनाहरू, जुन अधिक बारम्बार र तीव्र हुँदै गइरहेको छ, ले केन्द्रीय बैंकको मूल्य र वित्तीय स्थायित्वको मूल जनादेशलाई प्रभावित पार्न सक्छ। परिस्तिथिलाई नै प्रभाव पार्न सक्ने भएकाले व्यवसाय नै प्रभावित हुँदा ऋणी र बैंक प्रभावीत हुन सक्छन।
निरन्तर भूराजनीतिक अस्थिरता र भू-आर्थिक खण्डीकरणले केन्द्रीय बैंकहरूका लागि चुनौतीपूर्ण चुनौतीहरू खडा गर्नेछ। विगतका केहि घटनाले यस्तो देखाएकाले केन्द्रीय बैंकहरू सतर्क रहेर यस प्रकारका चुनौतीहरुको सामना गर्न उचित रणनीति बनाउनुपर्ने उनको भनाई छ।
प्रविधिले आजको अर्को प्रमुख चुनौती हो। यसले वित्तीय सेवा क्षेत्रमा परिवर्तन ल्याइरहेको छ । परम्परागत बैंकिङ प्रणाली अभूतपूर्व भएको छ। कोभिड त्यसको एउटा ज्वलन्त उदाहरण हो। भारत लगायतका देश डिजिटल वित्तीय पूर्वाधारको लाभ उठाउन सफल भएपनि केहि देशहरु प्रभावित भए।
फिनटेक आविष्कारहरूले नयाँ सम्भावनाहरू पनि खोलिरहेका छन्। यस यात्रामा केन्द्रीय बैंकहरूका लागि चुनौती डिजिटल आविष्कारलाई अगाडि बढाउनु हुनेछ। थप कुशल, विवेकपूर्ण र स्थिर वित्तीय प्रणाली तर्फ, विश्वसनीय रूपमा आफ्नो ट्र्याक रेकर्डमा थप निर्माण गर्दा मूल्य र वित्तीय स्थायित्वको रक्षक केन्द्रीय बैंकहरू पनि हुनेछन। डीजिटल ऋणदाताहरूको नियमन र पर्यवेक्षणका मुद्दाहरूको सामना गर्न केन्द्रिय बैक तयार रहनुपर्नेछ।
उनकाअनुसार पाँचौं चुनौती आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्सको आगमनसँग सम्बन्धित छ। वित्तीय सेवाहरूमा मेसिन लर्निङ उपकरणहरू प्रयोगको दायरा केन्द्रीय बैंकिङ र वित्तीय सेवाहरूमा ठुलो छ। यसले डाटा गोपनीयता, एल्गोरिदमिक पूर्वाग्रह र चुनौतीहरू पनि खडा गर्दछ। यसका लागि केन्द्रिय बैकहरु तयार रहनुपर्ने हुन्छ।
