पहिलैदेखि नेपालको अर्थतन्त्रमा कृषि र उद्योग नै फोकस थियो त्यसबाटै रोजगारहरु सृजना भएका थिए । नेपालको विकास कृषि क्षेत्रबाटै सम्भव छ भनिन्थ्यो । देश निर्यातको अबस्थामा नै थियो । नेपालको सबैभन्दा ठूलो रिसोर्स भनेको पिपुल र एग्रिकल्चर हुन् भनिन्थ्यो । ती बाहेक न्याचुरल व्युटी, माउन्टेन, ट्रेकिङ आदिलाई पनि विकासकै रुपमा लिइन्थ्यो । जुन कुराले आज पनि सम्भाव्यता बोकीरहेका छन् । वर्तमान समयसम्म आइपुग्दा कैयौं कुराहरु परिवर्तन भएका छन् । उत्पादन घट्दो क्रममा छ । आयात बढ्दो क्रममा छ । आजको विश्व टेक्नोलोजीमा विकासित भइसकेको अवस्था छ ।
नेपालमा पहिलाको संरचनात्मक उद्योगहरु अहिले छैनन् । कटिङ मिलदेखि जुटमिलसम्म सम्पूर्ण उद्योगहरु विस्तारै बन्द भए । नेपालको अर्थतन्त्र विशेषगरी भारत र चाइनासँग सम्बद्ध छ । हाम्रो बस्तुको उत्पादन सबैभन्दा ठूलो स्ट्रेन्थ नहुन सक्छ । यसलाई हामीले सहि रुपमा विष्लेषण गर्न सकेका छैनौ ।
नेपाली कांग्रेसको सरकारले २०४८ सालपछि ल्याएको दुई वर्षको नीतिले नेपालमा धेरै आर्थिक परिवर्तनहरु भएका थिए । त्यसबेला सात सेक्टरहरु खुले । जसले कृषि माथिको हाम्रो परनिर्भरतालाई घटाएर जिडीपीको ३५ प्रतिशतमा पुर्याएको थियो । त्यो एउटा नयाँ कन्ट्रिव्युसन थियो । बैंकिङ क्षेत्र पनि त्यति सात वटै सेक्टरभित्र परेका थिए । त्यतिबेला नै अधिकांश एयरलाइन्सहरु खुले, हाइड्रो पावरहरु खसुरु भए । प्राइभेट क्षेत्रले लगानी बढाए । आइपीपीको पोलेसी आयो, अधिकाँस कलेजहरु त्यही समयमा खुलेका थिए । त्यो समयले आर्थिक क्षेत्रमा एउटा उभार ल्याएको हो ।
इकोनोमी डेभलमेन्ट राजनीतिक पार्टीको केन्द्रमा पर्न सकेन
नेपालका राजनीतिक पार्टीहरुको सोचाइ र हेर्ने दृष्टिकोणको यस्तो रेडिकल छ कि जुन इकोनोमी डेभलपमेन्टलाई फोकस नै छैन । यो कुरा आजसम्म पनि पार्टीको सेन्टर स्टेटमेन्टभित्र पर्दै परेको छैन । यो त केवल बजेट पेस गर्ने बेलामा मात्र परेको अवस्था छ । कुनै पनि नेता म सँग बसेर गम्भिरताका साथ अर्थतन्त्रका विषयमा छलफल गरेको अहिलेसम्म मैले भेटेको छैन ।
आज पनि अर्थ मन्त्रालयको दृष्टिकोणलाई हेर्दा कुनै प्राइभेट सेक्टरले इन्भेष्टमेन्ट गर्न खोज्यो भने अरु सात वटा मन्त्रालयलले घेर्ने अवस्था छ । त्यो निराकरण हुन सकेको छैन । प्राइभेट कम्पनीहरुलाई प्रोत्साहित गर्नुको सट्टा कसरी हुन्छ अप्ठ्यारो पार्ने भन्ने मानसिकता रहेको पाइन्छ । प्राइभेट कम्पनी मन्त्रालय जाँदा दुहुनो गाई आयो भनेर सोँच्ने अबस्थाको अन्त्य हुनु जरुरी छ । यस्तो संस्कारले हामीकहाँ खुट्टो गाडिसक्यो कि यो कुरा कसरी परिवर्तन गर्ने ? यस कुरामा प्रशासन क्षेत्र पनि मौन छ । राजनीतिका नेतृत्वकर्ताहरु मौन छन् । किनकी राजनीतिक पार्टीलाई सिर्फ भोट चाहिएको छ । हामीले बारबार इकोनोमी पोलिसी परिमार्जनका जुन कुरा गरिरहेका छौं तर यसका राजनीतिक चासो हुन सकेको छैन । जतिवेला विपी कोइरालाले नेपालीहरु विदेश गएकोमा मान्छे निर्यात गर्न थाल्यौं कि भनेर चिन्ता लिनुहुन्थ्यो अबस्था आज पनि उस्तै छ । अहिले प्रत्येक वर्ष करिब चार लाखदेखि पाँच लाखसम्म नयाँ युवा रोजगारको बजारमा थपिन्छन् । उनीहरुलाई हामी रोजगार दिन सकेका छैनौं । फलस्वरुप उनीहरु विदेशीन बाध्य भएका छन् ।
योजना कसले बनाइदिने ?
एउटै कुरा मैले सोचिरहन्छु कि नेपालमा योजना कसले बनाइदिने ? बैंकभित्र पस्ने जसको हिम्मत नै हुँदैन । उसले बैंकलाई कन्भिन्स गर्नै सक्दैन । कसैको पनि नयाँ आइडियालाई उसको प्रोजेक्टको रुपमा बैंकको प्लानिङ बनाउन सकिँएको छैन । कृषि, भूमिको मात्र कुरा गरेर हुँदैन । केही पिपुलको कुरा गरेर मात्रै समस्याको समाधान हुनै सक्दैन ।
नेपालमा डेभलमेन्टका मोडलहरु परिवर्तन हुँदैछन् । आज नेपालमा बसेर अमेरिकामा व्यापार गर्न सकिन्छ । अमेरिकामा विजनेश प्रोभाइड गर्न सकिन्छ । अमेरिकन कम्पनीहरुले नेपालमा प्रशस्त कम्पनीहरु खोल्न थालेका छन् । प्रडक्ट नै सबैकुरा होइन भन्ने मेरो मान्यता हो ।
हरेक तहमा एउटा नयाँ भिजन हुनुपर्ने देखिन्छ । पिपुललाई रिलिज नगरी राजनीति गरेर मात्रै हुँदैन । जति भाषण गरेपनि राजनीतिले सोसल चेन्ज ल्याउन सक्दैन । सोसल चेन्जलाई डेलिभर गर्ने टुल भनौं या व्रिज भनौं त्यो त क्यापिटल फण्डेसन नै हो । बैंक क्रियशन नै हो । जुन सानो वा ठूलो जुनसुकै बैंक हुन सक्छ । हामीले बैंकहरुप्रति कुनै पनि पूर्वाग्रह राख्न आवश्यक छैन । रिसोर्सको म्यानेजरलाई रिसोर्सको म्यानेजमेन्ट गर्न दिनुपर्यो । जसले पोलिटिक्स गर्न सक्छ । पिपुललाई इन्स्पाएर गर्न सक्छ । पिपुललाई सहि म्यासेज दिन सक्छ ।
पोलिटिसियनको काम भिजन दिने हो । नचाहिने किसिमको कसैले अप्ठ्यारो क्रियट गर्छ भने त्यसलाई खुकुलो बनाउने हो । तर व्यबहारमा त्यस्तो देखिँदैन । यी कुराको फ्युजन हुन जरुरी छ । अहिले उद्योग, टुरिजम, एग्रिकल्चर कुनै पनि क्षेत्रलाई हेर्ने हो भने कम्जोर हुँदै गएएको देखिन्छ । जबसम्म अर्थतन्त्रलाई राजनीतिको केन्द्रमा ल्याउन सकिँदैन तबसम्म विकास हुनेवाला छैन ।
