नेपालका २० वाणिज्य बैंकहरुको व्यापार घटेको मात्रै छैन गत वर्ष भन्दा आँधा छ भन्दा अब फरक पर्दैन । मर्जर गरेर ठूला भएका कुमारी बैंक, हिमालयन बैंक, प्राइम कर्मशियल बैंक र सधैं विवादमा फस्दै आएको रोशन कुमार न्यौपाने सिइओ भएको एनआईसी एशिया बैंक आफ्ना शाखा बन्द गर्न राष्ट्र बैंक पुगेका छन् भन्दा फरक पर्दैन । ठूला वाणिज्य बैंकहरुलाई चुनौती दिँदै अन्धाधुन्धरुपमा विगत वर्षहरुमा शाखा खोल्दै आएको एनआईसी एशिया बैंक दिनप्रति दिन संकटमा फस्दै आएपछि १०० भन्दा बढि शाख बन्द गर्न अर्थमन्त्री देखि राष्ट्र बैंकसम्मको लविङ्ग गर्दै आएको खुलासा भएको छ ।

शाखा बन्द गर्न नेपाल राष्ट्र बैंकको अनुमती अनिवार्य भएकोले वाणिज्य बैंकहरुले २०० भन्दा बढि शाखा बन्द गर्न अनुमती मागेको राष्ट्र बैंकका एक डिपुटी गभर्नरले पंक्तिकारसंग बताए । उनीले थपे हामी कुनै पनि हालतमा शाखा बन्द गर्न दिँदैनौ । राष्ट्र बैंक उच्च स्रोतका अनुसार हिमालयन बैंक, कुमारी बैंक, एनआईसी एशिया बैंक, प्राइम कर्मशियल बैंकले सयौं शाखा बन्द गर्न राष्ट्र बैंकको अनुमती मागेका हुन् भन्दा फरक पदैृन । ती बैंकहरुले खर्च कटौती गर्न पनि यस्तो प्रस्ताव गरेको देखिन्छ ।
व्यावसायिक सम्भाव्यता अध्ययन नै नगरी शाखा विस्तार गरेको एनआईसी एशिया बैंक अहिले आफैं बन्द गर्न तम्सिएको छ । अन्धाधुन्ध खोलिएका शाखामार्फत व्यवसाय बढाउन नसकेपछि बैंकहरु अहिले बन्द गर्न तम्सिएको देखिन्छ । संचालन खर्च नै ‘भारी’ परेपछि बैंकहरुले त्यस्ता शाखा बन्द गर्नका लागि हारगुहार थालेको राष्ट्र बैंक उच्च स्रोतको दाबी छ ।

राष्ट्र बैंक उच्च स्रोतका अनुसार हिमालयन बैंक, कुमारी बैंक, एनआईसी एशिया बैंक, प्राइम कर्मशियल बैंकले सयौं शाखा बन्द गर्न राष्ट्र बैंकको अनुमती मागेका हुन् भन्दा फरक पदैृन ।

शाखा बन्द गर्न राष्ट्र बैंकको अनुमति चाहिन्छ । वाणिज्य बैंकका शाखा मंसिर मसान्तसम्म देशभर ५ हजार ७० रहेकामा २०० भन्दा बढी शाखा बन्द गर्न अनुमति मागिएको देखिन्छ । नयाँ व्यवसाय बढाउन नसकिने र पुरानो असुलीमा सुधार नहुँदा बढ्दो प्रोभिजनिङले नाफा प्रभावित हुन थालेपछि संचालन खर्च घटाउने उपायस्वरुप बैंकहरुले शाखा घटाउन खोजेका हुन् । उनीहरुलाई यतिखेर विगतमा शाखा विस्तारमा प्रतिस्पर्धा गरेकामा पछुतो लागिरहेको देखिन्छ भन्दा फरक पर्दैन । पछिल्लो दुई वर्षयता आर्थिक गतिविधि सुस्त भइ व्यवसाय बढाउन नसक्दा आम्दानी खुम्चिन थालेकाले शाखा बन्द गर्न खोजेको हो भन्दा फरक पर्दैन । विगतमा वाणिज्य बैंकहरुले सानो बजार क्षेत्र देख्नासाथ व्यावसायिक सम्भाव्यता अध्ययन नगरी शाखा विस्तार गरि निक्षेप संकलन र कर्जा प्रवाहका लागि हानथाप गरेकै हो । अहिले ठूला सहरमा त कर्जाको माग छैन भने सानातिना बजारबाट व्यवसाय आएको देखिदैन ।

नयाँ व्यवसाय बढाउन नसकिने र पुरानो असुलीमा सुधार नहुँदा बढ्दो प्रोभिजनिङले नाफा प्रभावित हुन थालेपछि संचालन खर्च घटाउने उपायस्वरुप बैंकहरुले शाखा घटाउन खोजेका हुन् । उनीहरुलाई यतिखेर विगतमा शाखा विस्तारमा प्रतिस्पर्धा गरेकामा पछुतो लागिरहेको देखिन्छ भन्दा फरक पर्दैन ।

चालु आर्थिक वर्ष दोस्रो त्रैमासमा बैंकहरुको खराब ऋण बढेर ४.४८ प्रतिशत पुगेको छ भने मुनाफा ४.६२ प्रतिशतले खुम्चिएको छ । बिग्रँदो ब्यालेन्स सिटका कारण पनि बैंकहरु यतिखेर खर्च कटौतीको उपाय खोज्नतिर लागेको देखिन्छ । दोस्रो त्रैमासको वित्तीय विवरण अनुसार बैंकहरुले ६ महिनामा २७ अर्ब ४३ करोड रुपैयाँ खुद नाफा कमाए पनि प्रतिफल क्षमता ३ अर्ब ७९ करोड रुपैयाँले ऋणात्मक देखिन्छ । भन्दा फरक पर्दैन । अहिलेका सबै शाखालाई निरन्तरता दिए बैंकको खुद नाफा थप घट्ने निष्कर्षमा वाणिज्य बैंकहरुले बन्द गर्नका लागि राष्ट्र बैंकसँग अनुमति मागेको भेटिएको छ । राष्ट्र बैंकका अधिकारीहरुका अनुसार एनआईसी एशिया बैंकले १०० वटासम्म शाखा बन्द गर्न अनुमति मागेको अवस्था छ । यसबाटै प्रस्ट देखिन्छ । एनआईसी एशिया बैंक संकटमा फस्दै छ । डिपोजिटकर्ता, शेयरधनी र आम ग्राहकहरु अब होसियार हुनु जरुरी देखिन्छ ।

कर्जा दिने र मुद्दती खाता खोल्ने काम पनि फोनबाटै हुन थाल्यो । त्यसकारण कतिपय शाखाको औचित्य नभएको भन्दै शाखा बन्द गर्न बैंकहरु राष्ट्र बैंक पुगेको देखिन्छ । ‘आर्थिक शिथिलताका कारण बैंकका कतिपय शाखाले व्यवसाय गर्न सकिरहेका छैनन् ।

भनिन्छ ‘डिजिटलाइजेसनले अधिकांश सेवा अनलाइनबाट दिन सकिन्छ भन्ने प्रक्षेपण नगरि एकोहोरोरुपमा शाखा विस्तार गरियो । अहिले बैंकिङ सर्भिस हातहातमै छ । सहरी क्षेत्रकै शाखामा ग्राहकहरु भौतिकरुपमा उपस्थित हुने क्रम घटेको छ,’ ती सीइओले भने, ‘मोबाइल र इन्टरनेट बैंकिङको सुविधाले अहिले धेरै परिवर्तन भयो । कर्जा दिने र मुद्दती खाता खोल्ने काम पनि फोनबाटै हुन थाल्यो । त्यसकारण कतिपय शाखाको औचित्य नभएको भन्दै शाखा बन्द गर्न बैंकहरु राष्ट्र बैंक पुगेको देखिन्छ ।
‘आर्थिक शिथिलताका कारण बैंकका कतिपय शाखाले व्यवसाय गर्न सकिरहेका छैनन् । दोस्रो त्रैमासको रिपोर्टमा पनि यो देखिन्छ । त्यसमा फेरि अहिले बैंकिङको सिनारियो चेन्ज हुन पुगेको भेटिएको छ । कारोबारका लागि ग्राहकहरु बैंकका शाखामा जान छोडे । हातबाटै सबै किसिमको सेवा पाएपछि बैंकमा धाइरहनुपर्ने कुरा पनि भएन । कर्जा डिजिटल भइसक्यो । अनलाइनबाट अप्लाई गरेपछि अनलाइनबाटै अप्रुभल हुने सिस्टम छ । अन्य पेमेन्ट पनि डिजिटाइज भइसकेको छ । त्यही कारण पनि बैंकले शाखा बन्द गर्न बैंकहरु लागि परेको देखिन्छ । विभिन्न बैंकले २०० भन्दा बढी शाखा बन्द गराउन चाहेको भेटिएको छ त्यसो त बैंक तथा वित्तीय संस्थालाई गाउँ गाउँमा जान सरकार र राष्ट्र बैंकले पनि बाध्य पारेका थिए । सबै स्थानीय तहमा वित्तीय पहुँच पु¥याउने सरकारको नीतिका कारण पनि बैंकहरु गाउँसम्म शाखा खोल्न बाध्य र ७५३ स्थानमा बैंक पुगेको अवस्था पनि छ ।

कर्जा डिजिटल भइसक्यो । अनलाइनबाट अप्लाई गरेपछि अनलाइनबाटै अप्रुभल हुने सिस्टम छ । अन्य पेमेन्ट पनि डिजिटाइज भइसकेको छ । त्यही कारण पनि बैंकले शाखा बन्द गर्न बैंकहरु लागि परेको देखिन्छ ।

७७ जिल्लामा हाल बैंक तथा वित्तीय संस्थाका ६ हजार ४९१ वटा शाखा छन् । तीमध्ये सबैभन्दा धेरै ३५९ शाखा एनआईसी एसिया बैंकका हुन् । अहिले यो बैंकलाई यी शाखा घाडो भएको देखिन्छ भन्दा फरक पर्दैन । राष्ट्र बैंकले शाखा बन्द गर्न दिने÷नदिनेबारे निर्णय गरिसकेको छैन । निर्णय नभए पनि राष्ट्र बैंक खासगरी सहरी क्षेत्रमा शाखा संख्या घटाउन लचिलो देखिएको छ भन्दा फरक पर्दैन । ‘सहरी क्षेत्रमा एउटै ठाँउमा ५० भन्दा बढी शाखा छन । काठमाडौंको न्यूरोड, पोखराको न्यूरोड र विराटनगरको मुख्य क्षेत्रमा धेरै शाखा देखिन्छन् । यस्तो ठाँउमा शाखा केही घटाउन राष्ट्र बैैंक सकारात्मक देखिन्छ । सचेत भया ।