नेपालका २७ वाणिज्य बैंकहरुमा रहेको करिब ६३ अर्बको तरलता २÷३ दिनमै १२ अर्बमा झरेको भेटिएको छ भन्दा फरक पर्दैन ।
नेपालका वाणिजय बैंकहरुलाई अनिवार्य तरलता अनुपात ः (सीआरआर) ३ प्रतिशत कायम गर्न पनि धौ धौ परेका भेटिएको छ । पछिललो समय शेयर बजार र घरजग्गामा पैसा लगानी भएसंगै बैंकहरुमा तरलता अभाव चर्किएको देखिन्छ भन्दा फरक पर्दैन ।

‘वर्षको सुरुवातमै तरलता यो हदसम्मको अभावले वर्षदिन भरी नै बैंकहरु समस्यासँग जुध्नु पर्ने छ भन्ने देखाउँछ,’ ती सीइओले दाबी गरे ‘तर केही आशाहरु राष्ट्र बैंकले देखाएको छ । त्यही भएर तरलता अभाव चाँडै नै समाधान हुने देखिन्छ ।’ भन्दा फरक पर्दैन ।

पछिल्लो तथ्याङ्गलाई हेर्ने हो भने अबका दिनमा वाणिज्य बैंकहरुमा तरलताको हाहाकारनै मचिने विज्ञहरुको दाबी छ ।
राष्ट्र बैंकका अनुसार, नयाँ आर्थिक वर्ष लागेपछि बैंकिङ्ग प्रणालीबाट ६१ अर्ब रुपैयाँ गायब भएको छ । यो वाणिज्य बैंकहरुको निक्षेपको मात्र हिसाब हो । साउन २२ गतेसम्म ६१ अर्ब घटेको तथ्यांक सार्वजनिक भएको हो भन्दा फरक पर्दैन । हेक्का होस् ।

गत मंगलबार मात्र नबिलबाट ७ अर्ब र अन्य वाणिज्य बैंकहरुबाट ७ अर्ब गरी सरकारले १४ अर्ब रुपैयाँ लगेको भेटिएको छ । यसबाहेक सात अर्ब रुपैयाँ कर सरकारले उठाएको छ । अघिल्लो सोमबार दिन ११ अर्ब रुपैयाँ उठाएको देखिन्छ ।

गत साउन २२ मै ६१ अर्ब गायब भएकोमा त्यसपछि थप पैसा जान थालेको छ,’ एक सीइओले पंक्तिकारसंग भने, ‘यसले त इन्तु न चिन्तुको अवस्थामा पुर्याएको छ ।’ यसअघि सापटी दिने तीन वटै सरकारी बैंकले सापटी मागिरहेका छन् । निजी क्षेत्रका बैंकहरु अधिकांश सापटी माग्ने अवस्थामा छन् नि ।

‘भदौ ३ गतेपछि पनि तरलताको अवस्था यस्तै रह्यो, प्रणालीबाट पैसा गायब भयो भने बुझे हुन्छ आगामी दिन निक्कै गम्भीर छ,’ ती सीइओ भने,’ ब्याज दर नबढाइ बैंकले सुख पाउँदैनन् । निक्षेपकै ब्याज दर दोहोरो अंकमा पुग्ने प्रस्टै देखिन्छ नि ।’

गत मंगलबार अन्तर–बैंक सापटी ४. ८५ प्रतिशत पुगेको छ। दुई दिनअघि मात्र बैंकहरुले तीन अर्ब रुपैयाँ स्थायी तरलता सुविधा उठाइसको देखिन्छ ।
‘वर्षको सुरुवातमै तरलता यो हदसम्मको अभावले वर्षदिन भरी नै बैंकहरु समस्यासँग जुध्नु पर्ने छ भन्ने देखाउँछ,’ ती सीइओले दाबी गरे ‘तर केही आशाहरु राष्ट्र बैंकले देखाएको छ । त्यही भएर तरलता अभाव चाँडै नै समाधान हुने देखिन्छ ।’ भन्दा फरक पर्दैन ।

संघीय सरकारले गत भदौ ३ गते एक तिहाइ बजेट स्थानीय र प्रदेश सरकारलाई दिँदैछ । त्यसमध्ये ५० प्रतिशत बजेटलाई बैंकहरुले निक्षेपको रुपमा गणना गर्न पाउँछन् । त्यो भने करिब ७५ अर्ब रुपैयाँ देखिन्छ ।
अब ‘भदौ ३ गतेपछि पनि तरलताको अवस्था यस्तै रह्यो, प्रणालीबाट पैसा गायब भयो भने बुझे हुन्छ आगामी दिन निक्कै गम्भीर छ,’ ती सीइओ भने,’ ब्याज दर नबढाइ बैंकले सुख पाउँदैनन् । निक्षेपकै ब्याज दर दोहोरो अंकमा पुग्ने प्रस्टै देखिन्छ नि ।’

राष्ट्र बैंकको अनुमानमा अहिले अभाव ३१ अर्ब ६५ करोड रुपैयाँ निक्षेप संकलन उपकरणबाट तानिएको छ । यसमध्ये केही दिन भित्रै २० अर्ब परिपक्व भएर प्रणालीमा फिर्ता जाने छ । यसले तत्कालको अभाव टार्ने राष्ट्र बैंकका एक डिपुटी गर्भनरले दाबी गरे ।

राष्ट्र बैंकको असारको तथ्यांक अनुसार जेठभन्दा असारमा ११ अर्ब ४५ करोड रुपैयाँ बढीका नगद नोट सर्वसाधारणको हातमा पुगेको भेटिएको छ । ‘अचानक निक्षेप गायब हुनुपर्ने कारण यही हो भन्न सकिन्छ तर धेरै कुराले असर गरेको देखिन्छ,’ राष्ट्र बैंकका ती डिपुटी गर्भनरले दाबी गरे ।

उनीले भनेः– यसबाहेक संघीय सरकारले स्थानीय तहलाई ससर्त अनुदानहरु दिएको छ, जुन गत आर्थिक वर्ष खर्च हुनु पर्ने थियो । त्यो पैसा सरकारले तानेर राखेका कारण प्रणालीबाट तरलता गायब भएको हो । यस्तो पैसा करिब ३५ देखि ४० अर्ब रुपैयाँ छ नि ।

तरलता अभावको अर्को कारण के छ भने नेपाली रुपैयाँ साटेर विदेशमा पढ्न जानेहरुले डलर पठाएका कारण बजारमा अभाव देखिएको राष्ट्र बैंकको अनुमान छ । यसबाहेक राजनीतिक अन्योलका कारण सर्वसाधारणले आफैसँग पैसा राख्ने क्रम बढेको देखिन्छ । राष्ट्र बैंकको असारको तथ्यांक अनुसार जेठभन्दा असारमा ११ अर्ब ४५ करोड रुपैयाँ बढीका नगद नोट सर्वसाधारणको हातमा पुगेको भेटिएको छ । ‘अचानक निक्षेप गायब हुनुपर्ने कारण यही हो भन्न सकिन्छ तर धेरै कुराले असर गरेको देखिन्छ,’ राष्ट्र बैंकका ती डिपुटी गर्भनरले दाबी गरे ।

पछिल्लो समय बैंकहरुले कर्जा प्रवाह बढाएको तर, डिपोजिटकर्ताहरुले बैंकले दिने ब्याज कम भएका कारण पैसा घर जग्गा र सरसापटमै बढि लगानी गरेको भेटिएको छ । यसले पनि वाणिजय बैंकहरुमा तरलताको हाहाकार भएको भन्न अब चाहि सकिन्छ ।

विगत वर्षहरुमा पनि वाणिज्य बैंकहरुमा चर्को तरलता भएपनि डिपोजिटका ब्याजदर १३÷१४ प्रतिशत पुगेको थियो । यस पटक पनि डिपोजिट व्याजदर बढ्ने पक्का पक्की जस्तै देखिन्छ ।
पछिल्लो समय बैंकहरुले कर्जा प्रवाह बढाएको तर, डिपोजिटकर्ताहरुले बैंकले दिने ब्याज कम भएका कारण पैसा घर जग्गा र सरसापटमै बढि लगानी गरेको भेटिएको छ । यसले पनि वाणिजय बैंकहरुमा तरलताको हाहाकार भएको भन्न अब चाहि सकिन्छ । हेक्का होस् ।