पछिल्लो समय सुनको मूल्यले दैनिक जसो नयाँ नयाँ रेकर्ड बनाएको छ। यहि साताको बिहिबारमात्रै प्रति तोला ६ सयले बढेर सुनको मूल्य एक लाख ६२ हजार ४०० रुपैयाँ पुगेको छ। जुन अहिलेसम्मकै उच्च हो।
प्रत्येक दिनजसो सुनको मूल्य बढेर नयाँ नयाँ उचाई बनाईरहंदा पछिल्ला ४० वर्षमा नेपाली बजारमा पनि सूनको मुल्य प्रतितोलाबाट डेढ लाख नाघेको छ। २०६७ सालमा विश्व अर्थतन्त्रमा देखिएको आर्थिक मन्दीले सून महँगो हुँदै गएको तथ्यांकले देखाउंछ। २०७२ सालतिर आर्थिक मन्दी हट्दै गर्दा सुनको मूल्य केहि घटेपनि त्यसयता सुनको मूल्य पटक पटक गर्दै ऐतिहासिक उचाईमा पुगेको छ।
नेपाली बजारमा सून खरिद गर्ने भन्दा विक्री गर्नेको संख्या बढी रहेको छ भने मन्दीको समयमा गर्जो टार्नलाई सून धितोमा राखेर कर्जा लिनेको संख्या पनि बढिरहेको छ। एक आर्थिक वर्षमा सुन धितोमा राखेर लिएको कर्जा ६ अर्ब ८९ करोड ७० लाखले बढेको छ।
सुन धितो राखेर कर्जा लिने बढ्दै गर्दा नेपाल राष्ट्र बैंकले यसअघिको कानुनी व्यवस्थामा संसोधन गरेर सून धितोमा राखेर लिन पाइने कर्जाको सीमा ५० लाख तोकेको छ। यसअघि यस्तो व्यवस्था थिएन।
नेपाली बजारमा सूनको माग नभएको भन्दै चालू आर्थिक वर्षको तिन महिना वितिसक्दा पनि नेपाल बैकर्स संघले एक किलोग्राम मात्रै सुन आयात गरेको छ। । नेपाली बजारमा सूनको माग नहुँदा तथा विक्री गर्नेको संख्या बढ्दा पनि सूनको मूल्य बढ्नुमा अन्तराष्ट्रिय कारण नै प्रमुख भएको देखिन्छ।
आखिर किन बढिरहेको छ सूनको मूल्य ?
नेपाली बजारमा सुनको माग कम भएपनि अन्तराष्ट्रिय बजारमा सूनको माग बढिरहेको बिभिन्न तथ्यांकले देखाएको छ। सूनको मूल्य बढ्नुमा यसको माग बढ्नु नै हो। बिभिन्न कारणले सुनको माग बढिरहेको छ। त्यसमध्ये केहि प्रमुख कारणहरु यस्ता छन्।
केन्द्रीय बैंक रिजर्भ
विश्व राजनीतिमा देखिएको द्वन्दको अवस्थाले पछिल्लो समय चीन लगायतका देशका केन्द्रिय बैंकले सून खरिदमा जोड गरिरहेको पनि सूनको माग बढाएको छ। संयुक्त राज्य अमेरिकाले सन् १९७१ मा डलर छपाहीमा सुनको मापदण्ड त्यागेपछि विश्वव्यापी केन्द्रीय बैंकहरूले सबैभन्दा धेरै सुन खरिद गरेको ब्लूमबर्गले रिपोर्ट गरेको छ।
सन् २०२२ मा शीर्ष सुन खरिदकर्ता तुर्कियको केन्द्रीय बैंक थियो, त्यसपछि उज्वेकिस्तान, भारत र कतार पर्छन। तर सन् २०२३ मा चीन, सिंगापुर र चेक गणतन्त्रमा सबैभन्दा बढी सुन खरिदकर्ता बने।
अमेरिकी डलरको मूल्य
सुनको मूल्य सामान्यतया विपरित रूपमा अमेरिकी डलरको मूल्यसँग सम्बन्धित छ किनभने धातु डलर विमानित छ। अरू सबै बराबर भएमा, बलियो अमेरिकी डलरले सुनको मूल्यलाई कम र थप नियन्त्रणमा राख्छ। जबकि कमजोर अमेरिकी डलरले बढ्दो मागको माध्यमबाट सुनको मूल्य बढाउने सम्भावना हुन्छ (किनभने डलर कमजोर हुँदा बढी सुन खरिद गर्न सकिन्छ। )।
फलस्वरूप, सुनलाई अक्सर मुद्रास्फीति विरुद्ध हेजको रूपमा हेरिन्छ। मुद्रास्फीति तब हुन्छ जब मूल्यहरू बढ्छ, र उही टोकनद्वारा, डलरको मूल्य घट्दा मूल्यहरू बढ्छ। मुद्रास्फीति बढेसँगै सुनको भाउ पनि बढ्छ।
विश्वव्यापी गहना र औद्योगिक माग
अर्कोतर्फ नेपाल भारत जस्ता देशहरुमा विगतमा सूनलाई गरगहना र लगानीको माध्यम मात्रै बनाईएकोमा पछिल्लो समय बिभिन्न किसिमका विद्युतीय तथा मेडिकल उपकरणको लागि पनि सुनको उपयोग बढ्न थालेको छ। यसले पनि विश्व बजारमा सुनको माग बढाउदै लगेको छ।
विश्व गोल्ड काउन्सिलका अनुसार, २०२४ को दोस्रो क्वाटरमा मा सुनको मागको लगभग ८८% गहनाको थियो। सुनको मागको सबैभन्दा ठूलो स्रोत गहना निरन्तर रहँदै आएको छ।
आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्सको बृद्धिसँगै, प्रविधिमा प्रयोग हुने सुनको माग सन् २०२४ को दोस्रो त्रैमासिकमा ११% ले बढेको छ। यसको अर्थ उपभोक्ता वस्तुहरू (गहना र इलेक्ट्रोनिक्स जस्ता) को माग बढ्दै गएको छ।
लगानीको माग
सुनले एक्सचेन्ज ट्रेडेड फन्ड (ईटीएफ) बाट पनि माग बढेको देखिन्छ। यी धितोहरू हुन् जसले धातु होल्ड गर्दछ र शेयर जारी गर्दछ जुन लगानीकर्ताहरूले स्टकहरू जस्तै किन्न र बेच्न सक्छन्। सेप्टेम्बर २०२४ मा यसरी धितोमा राखिएको सुन लगभग ८६३ टन थियो।
आर्थिक अनिश्चितताको समयमा, आर्थिक मन्दीको समयमा देखिए जस्तै, यसको स्थायी मूल्यको कारण धेरै मानिसहरूले सुनमा लगानी गर्न थाल्छन्। सुनलाई प्रायः अशान्त समयमा लगानीकर्ताहरूको लागि सुरक्षित आश्रय मानिन्छ।
सुन उत्पादन
विश्वभर सुन खानीमा प्रमुख खेलाडीहरू चीन, दक्षिण अफ्रिका, संयुक्त राज्य अमेरिका, अष्ट्रेलिया, रूस र पेरु समावेश छन्। विश्वको सुनको उत्पादनले सुनको मूल्यलाई असर गर्छ, माग पूरा गर्ने आपूर्तिको अर्को उदाहरण हो।
सन् २०२० र २०२१ मा सुन खानी उत्पादन प्रति वर्ष ३,००० मेट्रिक टन थियो, जुन २०१८ र २०१९ मा प्रति वर्ष ३,३०० मेट्रिक टनको शिखरबाट कम थियो। यद्यपि, २०२२ र २०२३ मा सुनको उत्पादन बढेको थियो।
ध्यानमा राख्नु पर्ने एउटा कुरा यो हो कि सुन उत्पादन तुलनात्मक रूपमा गाह्रो हुन्छ। एउटा कारण यो हो कि सजिलो सुन पहिले नै उत्खनन गरिएको छ। गुणस्तरीय सुन भण्डारमा पहुँच गर्न खानीहरूले अब गहिरो खन्नुपर्छ।
